از سال 1950 تاکنون آمار چاقی در جهان به طور ثابت سیری صعودی داشته است طوری که اکنون در جهان 300 میلیون نفر دچار چاقی هستند و البته 30 فیصد از کل این نقوس دلیل ژنتیکی دارند. این آمار نشان می دهد در سال 2002 ، 5/2 میلیون نفر در کشورهای مختلف بر اثر چاقی جان خود را از دست داده اند که از این تعداد 320 هزار نفر اروپایی و 300 هزار نفر امریکایی بوده اند. علاوه بر این میزان، 7/1 میلیارد نفر در جهان اضافه وزن دارند. یعنی در حال حاضر 15 فیصد مردم دنیا از چاقی و اضافه وزن رنج می برند. به طوری که در ایالات متحده امریکا 97 میلیون نفر اضافه وزن دارند که 22 فیصد آنها به طور کلاسیک (ارثی) چاق هستند.

از تمام نقوس چاق و دارای اضافه وزن در جهان، 6/17 میلیون کودک پایین تر از 5 سال در جهان اضافه وزن دارند که از سال 1960 تاکنون فقط تعداد کودکان دارای اضافه وزن ایالات متحده امریکا دو برابر و تعداد نوجوانان آن سه برابر شده است. شیوع چاقی در این کشور در دوره سنی 12 تا 17 سال از سال 1966 تا 1970 از 5 فیصد به 13 فیصد پسران و از 5 فیصد به 9 فیصد در دختران رسیده است. دولت امریکا با توجه به اثرات جانبی چاقی و درمان این امر در جامعه خود 75 میلیارد دالر هزینه کرده است.

بعد از امریکا، کشورهای هالند و انگلستان و آلمان نیز که آمار چاقی در آنها رشد روز افزونی داشته، برای رفع این مسئله مصارف سنگینی را متحمل شده اند.

مشکل چاقی علاوه بر کشورهای توسعه نیافته، گریبانگیر کشورهای در حال توسعه و حتی فقیر نیز شده است. مثلاً در تایلند که کشوری در حال توسعه است، شیوع چاقی در کودکان 5 تا 12 ساله تنها ظرف 2 سال از 2/12 فیصد به 6/15 فیصد افزایش یافته است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته 6/2 فیصد از مصارف های مراقبت های صحی به چاقی اختصاص می یابد که برخی برآوردها این رقم را تا 7 فیصد عنوان می کنند.

علل چاقی:

چاقی به مقدار بیش از حد متوسط ذخیره چربی در بدن اطلاق می شود که خود به نوع و کل تعداد حجره های چربی وابسته است و اضافه وزن به عنوان وزنی از بدن که با توجه به قد و اندازه بدنی یک شخص، بیشتر از وزن طبیعی و استاندارد باشد، اطلاق می شود. امروزه چاقی و اضافه وزن به عنوان یکی از بزرگترین معضلات صحی گریبانگیر تعداد زیادی از مردم جهان است.

 دلایل اضافه وزن در فرهنگ زندگی قرن 21، ناشی از فقر حرکتی بر اثر مدرنیزه شدن و شهرنشینی (پشت میز نشینی، زینه های برقی، لیفت ها، ابزارهای کنترول از راه دور استفاده از کامپیوتر، تماشای مدت طولانی تلویزیون و ...) مصرف غذاهای چرب و غیر مفید مانند ساندویچ، دریافت زیاده از حد انرژی، بد غذایی، فشارهای درونی، استرسها، پریشانی ها، کم کاری غدد تیروئید، جنسی نر، هیپوفیز، هیپوتالاموس، اختلال در عملکرد سیستم کنترول اشتها (کمبود پروتئین و لیپتین موجب پر اشتهایی کاذب در کودکان می شود) تغییرات هورمونی بعد از سن بلوغ و یائسگی است.

بدین ترتیب رشد اقتصادی، مدرنیزه، شهرنشینی، جهانی شدن بازار مواد غذایی و تبلیغات، چاقی و اضافه وزن را روز به روز افزایش داده اند.

کم تحرکی، دسترسی آسان به غذا، آن هم غذاهای سرشار از چربی از عوامل مؤثر چاقی هستند. به طوری که افزایش چاقی و اضافه وزن در کشورهای فقیر نیز نگران کننده است. زیرا علاوه بر نبود بهداشت در این کشورها، افراد بیش از حد پای تلویزیون می نشینند و غذاهای پروتئین (نان برنج) جای خود را به چربی ها و چربی های اشباع شده و قندها داده اند. به طور مثال فقط تماشای تلویزیون هر دو ساعت احتمال به چاقی را 23 فیصد و مبتلا شدن به مریضی قند( دیابت ) نوع 2 را در زنان 14 فیصد افزایش می دهد.

از آنجا که اکثر غذاهای آماده سرشار از کالوری ( پر انرژی ) است به گونه ای که خوردن تنها مقدار کمی از آنها کالوری بدن را به شدت بالا می برد. پژوهشگران دریافته اند غذاهای پرکالوری می تواند مردم را به خوردن مقدار بیشتری از آن ترغیب کند. یک وعده غذای آماده در مقایسه با سایر غذاهای حاوی مقدار زیادی انرژی است. مقدار کالوری این نوع غذا یک برابر و نیم بیش از یک وعده غذای عنعنوی است. این اتکا به غذاهای آماده در رژیم غذایی همراه با بی تحرکی، خطر افزایش چاقی را بالا می برد. چرا که بدن ما برای غذاهای پرکالوری (غذاهای آماده) طراحی نشده است بلکه بر اساس غذاهای پر انرژی تکامل یافته است به همین علت آمار چاقی در قریه جات پایین تر است.

محققان عقیده دارند افراد باید تنها نیمی از غذای آماده یک وعده را بخورند تا از مصرف انرژی و چربی زائد پرهیز شود.

افرادی که از رژیم های غذایی بی ارزش اما پر کالوری استفاده می کنند، 40 فیصد بیش از افرادی که از رژیم های غذایی حاوی سبزیجات، میوه ها، شیر و مواد غذایی کم چرب و حاوی فیبر فراوانی استفاده می کنند، در معرض اضافه وزن قرار دارند.

عوارض چاقی و اضافه وزن:

چاقی و اضافه وزن از جمله مریضی های ساری نیست که مریضی های متعدد دیگری را نیز به دنبال دارد. چاقی و اضافه وزن موجب مریضی های فشارخون بالا، دیابت نوع دو، افسردگی، مریضی های قلبی – عروقی، سرطان های ، گرده، مری، معده، رحم، سینه، سخت شدن جدارهای رگها، مریضی های جگر، صفراوی، سنگ کیسه صفرا، آرتروز، اختلالات تنفسی، واریس، نازایی، پر مویی زنان، آسیب عضلات اسکلتی، مشکلات پوستی، کوتاه شدن عمر و فقر اجتماعی و محرومیت از آن می شود.

از مریضی های شایع درکشورهای آسیای مرکزی که دلیل آن چاقی است، دیابت (مریضی قند) نوع دو و پر فشار خون است. به طوری که تقریباً 85 فیصد از افراد دیابتی از نوع دو هستند و 90 فیصد آنها اضافه وزن دارند.

روشهای مرسوم کاهش وزن در افراد چاق:

اکثر افرادی که چاق هستند و اضافه وزن دارند، با نارضایتی از وضعیت خود، برای کاهش وزن به روشهای متفاوتی که گاه عوارض جانبی خطرناکی دارند، روی می آورند، روشهایی که متخصصان هیچ کدام از آنها را توصیه نمی کنند. حذف یکی از وعده های غذایی مانند غذای ظهر یا غذای شام، رایج ترین نوع روش رفع چاقی در افراد است. پژوهشگران با بررسی های انجام شده دریافته اند حذف یک وعده غذایی در طول روز موجب کمبود ویتامینها و مواد معدنی ضروری در بدن می شود و سلامت را به خطر می اندازد. در این رژیم، هنوز ثابت نشده مصرف یک ماده غذایی می تواند در سوزندان چربی کمک کند و سوزاندن چربی ها فقط زمانی بوقوع می پیوندند که یا انرژی دریافتی کاهش یابد یا فعالیت بدنی برای سوختن چربی و مصرف انرژی افزایش یابد. از آنجایی که این امر هیچ تأثیری در سوزاندن چربیها ندارد، تبلیغات یک ماده غذایی سوزانده چربی را نوعی تقلب و کلاهبرداری می داند.

برنامه های کم کردن یک وعده غذا بسیار کم انرژی و کم کالوری هستند و بخصوص در دراز مدت اثرات مخربی بر سیستم عصبی می گذارد، چون مواد نشاسته ای کمی به بدن می رسد.

استفاده از دواهای های کاهش وزن در کوتاه مدت موجب سوءهاضمه، کاهش قدرت شنوایی، بینایی و تفکر و در بلند مدت در سنین کهولت موجب تأثیر سوء در قدرت فکری، جنسی و غده های داخلی می شود و در جوانان نیز اختلال در رشد، توارث و معلولیتهای جسمی را در پی خواهد داشت.

در دوا های های ادرارآور(مدر) بدن به سرعت آب خود را از دست می دهد که این لاغر شدن نیست. دواهای ملین (اسهال آور) مواد غذایی بدن را دفع می کند و با کاهش وزن بدن در دراز مدت فرد دچار سوء تغذیه، کمبود بعضی از مواد غذایی می شود و عوارضی چون شکم درد، کاهش اشتهای شخص، سوء تغذیه، ریزش مو، ضعف و افسردگی در پی دارد.

دواهای هورمونی مانند پرکاری غده تیروئید موجب افزایش کاتابولیسم بدن می شود و روند طبیعی بدن را مختل می کند.

داروهایی که مانع جذب چربی در بدن می شود نیز کالوری کمتری به بدن می رسانند و چون مواد غذایی مصرفی آسیایی ها حاوی نشاسته است، از جذب چربی جلوگیری می کند. این دارو ویتامین های محلول در چربی مانند K, D, E, A     را نیز حذف می کند و فرد دچار کمبود ویتامینهای محلول در چربی می شود.

آب درمانی به دلیل محرومیت شدید غذایی اختلالاتی در گوارش به وجود می آورد. در این بین، استفاده از وسایل کاهش وزن بیشتر در بین خانمها مرسوم است.

داکتران می گویند: «استفاده از ابزارهایی چون دستگاههای لرزاننده، ماساژ دهنده، کمربندهای کش دار، ترموتراپی، ماساژ صحی، طب سوزنی، کریم ها، پمادها، ژلها، سونا و گوشواره های لاغری فقط سایز افراد را کاهش می دهد و هیچ تأثیری در سوختن چربیها ندارد.

وی می افزاید: کمربندهایی که تبلیغ می شود، فقط به دلیل فشرده کردن بافتها، فرد را لاغر نشان می دهد که این موقتی است و بعد از مدتی بدن به حالت طبیعی بر می گردد. دستگاههای لرزاننده موجب دفع چربی نمی شوند و فقط در آرام بخشی و تشکیل اعصاب مؤثر بوده و تأیید شده اند.

انتخاب پوشش پلاستیکی ضخیم نیز موجب تعریق می شود و فقط باعث از دست رفتن آب بدن می شود و بعد از نوشیدن مایعات وزن از دست رفته جایگزین می شود.»

عده ای دیگر از افراد چاق به رژیمهای سخت غذایی مانند روزه های طولانی مدت روی می آورند. رژیمهای سخت که موجب می شوند بدن با محرومیتهای مقادیر زیادی از منابع غذایی که مغز وابسته به آنها است، روبرو شود، بیشترین تأثیر سوء را بر بدن می گذارند. بنابراین رژیم نامناسب و ناآگاهانه می تواند شوک های جدی بر بدن بخصوص مغز وارد کند.

 روش کاهش وزن، تغذیه صحیح و ورزش است

برای کاهش وزن بخصوص در افرادی که چاقی آنها ژنتیکی نیست و بیشتر اضافه وزنی است، تغییر وضعیت غذا خوردن، رژیم صحیح غذایی و ورزش توصیه می شود.

دوکترها توصیه میکنند: برای تغییر وضعیت غذا خوردن و رژیم صحیح غذایی فرد باید به کارشناس تغذیه مراجعه کند و با برقراری تعادل غذایی 58 فیصد کالری از کربوهیدراتها (برنج – گندم) 30 فیصد چربی و 12 فیصد پروتئین به بدن برساند. ورزش در کنار تغییر روش غذا خوردن و روش تغذیه صحیح مؤثرترین راه حل در رفع چاقی است و هرکدام از این روشها به تنهایی کارایی ندارد.

ورزش گزینه ای است که مانع چاقی و اضافه وزن می شود و اضافه وزن را به راحتی کاهش می دهد.

برای کاهش وزن در کنار روش صحیح تغذیه، باید تمرینات ورزشی را به طور منظم و پیگیر و بسیار انجام داد. ورزش زمانی می تواند از وزن بکاهد که در مدت زمان طولانی، بسیار جدی وسخت و بارها 3 یا 5 بار در هفته و حداقل مدت زمان آن 20 یا 30 دقیقه باید باشد.

هر ورزشی برای کاهش وزن مناسب نیست. ورزشهایی که توصیه می شود، ورزشهای هوازی است. ورزشهای هوازی، ورزشهایی است که در خشکی انجام می شود و شامل طناب زدن، دویدن، تنیس، بایسکل سواری، سکیت می شود که حضور اکسیژن موجب تجزیه قندها (کربوهیدراتها) و چربیها (اسیدهای چرب) می شود.

بدن با انجام عملیات ورزشی در محیط خشک به وسیله هوا احاطه می شود و مدت انجام آن با شدت آن رابطه معکوس دارد. هر چه تمرین شدیدتر باشد، مدت اجرای آن کمتر خواهد بود و هر چه تمرین ملایمتر باشد، مدت آن نیز باید بیشتر باشد. کارشناسان تربیت بدنی توصیه می کنند تمرینات ورزشی هوازی باید یک روز در میان باشد.

هوا به عنوان یک انتقال دهنده، باعث می شود حرارت بدن تا ساعتها پس از ورزش کردن 18 ساعت بالا بماند و این بالا بودن حرارت بدن باعث افزایش مقدار متابولیسم و در نتیجه مصرف بیشتر انرژی و کاهش وزن می شود و سطح کلسترول خون را پایین می آورد و بعد از 18 ساعت درجه حرارت بدن به حالت عادی بر می گردد و انرژی بدن را می سوزاند و وزن بدن را کاهش می دهد.

چربیها در بدن نقش برجسته ای دارند و سوخت اصلی هستند و از قندها پیشی می گیرند. در حال استراحت چربیها سوخت بدن هستند، ولی چون حرکت و فعالیتهای بدنی کم است، چربی کمتری مصرف می شود.

افرادی که فقط به ورزش روی می آورند، برای کاهش یک کیلو از وزن خود باید 20 ساعت پیاده روی کنند، بنابراین ایده آل روش تغذیه صحیح همراه ورزش مدام است.

کارشناسان تغذیه و تربیت بدنی معتقدند برای درمان چاقی و کاهش وزن باید صبر و حوصله به خرج داد و اسیر تبلیغات نشد تا توانست بدون عجله به کاهش وزن دلخواه دست یافت.